Na wstępie warto podkreślić, iż narodowość nie jest bezpośrednio związana z obywatelstwem. Częstym błędem jest używanie pojęć narodowości i obywatelstwa bądź to jako synonimów, bądź też jako integralnych, nierozerwalnych znaczeń. Można to zauważyć w wypowiedziach zwykłych ludzi, ale co istotniejsze także polityków, czy dziennikarzy.
Przed nadchodzącym Spisem Powszechnym warto zatem wyjaśnić, co kryje się pod pojęciami narodowość i obywatelstwo, a także jakie są różnice pomiędzy nimi.
Czym jest narodowość według GUS?
Zgodnie z definicją Głównego Urzędu Statystycznego znajdującą się w uwagach metodologicznych do Spisu Powszechnego mającego miejsce 10 lat temu „narodowość jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny (uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem”. Nie mniej ważne do zrozumienia pojęcia narodowości jest kolejne zdanie „sformułowane pytanie oraz przyjęta definicja narodowości, są na tyle otwarte, iż zezwalają osobie spisywanej na indywidualne, własne rozumienie pojęcia narodowości”.
Przekładając powyższe na język potoczny – narodowość jest indywidualnym poczuciem, które każdy z nas przeżywa na swój sposób. Nikt nie może, w tym również aktem prawnym, zakazać odczuwania przynależności narodowej lub wręcz stwierdzić, że dany naród nie istnieje.
Narodowość, a obywatelstwo
Obywatelstwo jest przede wszystkim pojęciem prawnym, zdefiniowanym w ustawie. Obywatelstwo otrzymać można albo na zasadzie prawa krwi (ius sanguinis) – przekazania obywatelstwa z rodziców na dzieci albo prawa ziemi (ius soli) – czyli otrzymania obywatelstwa kraju, na terenie którego się urodziło. W polskim porządku prawnym przyjęto, z niewielkimi wyjątkami, zasadę prawa krwi. Aby zmienić obywatelstwo lub się go zrzec, należy podjąć odpowiednie kroki prawne – nie jest wystarczające deklaratywne oświadczenie, iż nie chce się już być obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej.
Narodowość natomiast jest pojęciem socjologicznym i kulturowym. Poczuwanie się do określonej narodowości, np. śląskiej nie jest związane z posiadanym obywatelstwem, miejscem zamieszkania czy też urodzenia. Narodowość może wynikać z osobistego przekonania lub poczuwania się do bycia członkiem danej wspólnoty narodowej. Narodowość nie wymaga istnienia własnego państwa – przykładem mogą być Tamilowie, Kurdowie, Katalończycy, Ślązacy czy Kaszubi.
Warto nadmienić, że wspólnoty narodowe są bardzo często ponadpaństwowe, czyli zamieszkują historycznie obszar, który współcześnie znajduje się na terenie więcej niż jednego państwa np. Kurdowie (Turcja, Irak, Iran, Syria) lub Ślązacy (Polska i Czechy).
Ślązacy w Spisie Powszechnym
W Nadchodzącym Spisie Powszechnym, który rozpocznie się już w kwietniu 2021 roku, każdy z nas będzie mógł zadeklarować narodowość lub przynależność etniczną, do jakiej się poczuwa. Poniżej przedstawiam Wam kilka artykułów i akcji, które powinny Was zainteresować.
- Dlaczego warto deklarować narodowość śląska? – poczytaj o tym, dlaczego masz prawo deklarować taką narodowość, jaką czujesz w sercu.
- Jak zadeklarować narodowość śląską? – w tym artykule znajdziesz szczegółową instrukcję dotycząca deklaracji narodowej.
- Zaangażuj się jako wolontariusz – jeśli chciałbyś, aby informacja o nadchodzącym Spisie Powszechnym dotarła do jak największej liczny osób – zaangażuj się jako ambasador i działaj na rzecz deklaracji narodowości śląskiej.
fot. „Marsz Autonomii 2015 / Autonomy March 2015” by Krzysztof Duda is licensed under CC BY 2.0
Artykuł został pierwotnie napisany dla strony spis-powszechny.pl
Nie ma istniejącego w realnym świecie obiektu „naród”, co słusznie zauważono w felietonie. Inaczej mówiąc nie można udowodnić człowiekowi, że jest jakiejś narodowości w sensie logicznym czy matematycznym. To kwestia mojej deklaracji, mojej chęci. Spotkałem w styczniu 1990 r. kobietę, która była potomkiem osadników francuskich w Wietnamie. Urodziła się 1952 i po bitwie pod Dien Bien Phu straciła rodziców. Przygarnięta przez parę chińczyków wychowywała się u nich do 14 roku życia. Opiekunów bardzo kochała i była z nimi szczęśliwa. Potem w Stanach kończyła szkoły i studia a w końcu poślubiła Niemca ze Schleswiku. Kiedy się jej zapytałem (dziś wiem, że niegrzecznie) jakiej nacji jest – powiedziała – jestem Chinką (wygląd na to nie wskazywał). Dlatego mogę się czuć Ślązakiem, więc zadeklaruję narodowość śląską,
Andrzej piszesz „Nie ma istniejącego w realnym świecie obiektu „naród”. A więc nie ma narodowości śląskiej no i po co ta deklaracja.
Naród to co innego niż tożsamość, narodowość. Chyba nie zrozumiałeś co piszę.
Przykre jest, że Ślązacy muszą wręcz tłumaczyć się z tego że są Ślązakami. Niepojęte.
Tuudi, takie pytanie mam: gdzie znajdę zasady dotyczące przeprowadzania tegorocznego spisu? W artykule podałeś definicję narodowości z ustawy dotyczącej spisu sprzed 10 lat. Jakkolwiek tamta definicja jest logiczna i rozsądna to mam uzasadnione podejrzenia, że w ustawie o spisie tegorocznym może ona wyglądać inaczej. Podczas przepychanek sądowych dotyczących legalności SONŚ sąd stwierdził nawet że tamta definicja się nie liczy.
Wszystkie informacje o Spisie znajdziesz na tej stronie: https://spis.gov.pl/. Z informacji, jakie mam wynika, że ustawa dotycząca spisu jest praktycznie taka sama, jak przed dekadą, dlatego definicja, jak i sama forma (jak deklarować narodowość) będzie identyczna.
Witam. Odnośnie braku naukowych pojęć natrafiłem w niszowej nauce polskiej na pojęcie narodowości i narodu. „Narodowość jest to związek społeczny złączony wspólnotą etnograficzną (wspólny język, religia, kultura, pochodzenie nie odgrywa tu już wiodącej roli, chociaż może również występować, itp.). Narodowość nie posiada poczucia państwowego. Narodowości mogły podlegać różnym władcom i należeć do różnych państw, nie dążąc do posiadania swego własnego” autor Józef Kossecki, Naukowe podstawy nacjokratyzmu, Warszawa 2015, s 28.
„Naród jest to naczelny związek społeczny różnokrewny (różnokrewny – wprowadzony przez H.Piętkę – oznacza, że nie pochodzi on od wspólnego przodka) obejmujący swymi funkcjami całość życia społecznego, a w tym przede wszystkim porządek etyczny. W związku z tym F. Koneczny określa naród jako zrzeszenie cywilizacyjne, posiadające ojczyznę i język ojczysty oraz mający cele spoza materialnej walki o byt; podkreśla przy tym, że o ile państwo jest zrzeszeniem przymusowym, opartym na prawie, o tyle naród jest zrzeszeniem dobrowolnym, opartym na etyce.” – autor: Józef Kossecki, „Naukowe podstawy nacjokratyzmu”, Warszawa 2015, s. 30