Prawica przegrywa walkę o śląskość. Czy lewica zbierze głosy Ślązaków?

W skrócie:

Nie mogę przejść obojętnie obok artykułu napisanego przez Zbigniewa Przybyłkę. Mimo, że felieton został napisany przez konserwatystę dla środowiska prawicowego, a ja sam uważam się za liberała – chciałabym dodać kilka słów od siebie.

Uważam, że śląska tożsamość nie tylko może, ale powinna stać się przedmiotem ponadpolitycznej i ponadświatopoglądowej dyskusji. Mogłoby to mieć miejsce w sytuacji gdy zarówno liberałowie i konserwatyści zeszliby ze swoich okopanych pozycji i byliby w stanie wspólnie wypracować rozwiązania korzystne dla Ślązaków, którzy to – jak powtarzają jedni i drudzy – są dla nich ważni.

W czasie brutalnej wojny polsko-polskiej być może to właśnie śląska tożsamość i próba znalezienia wspólnego konsensusu byłaby tematem politycznej zgody, a nie kolejnej bitwy, której ofiarami są – jak to zazwyczaj bywa – zwykli obywatele.

Urojona tożsamość Ślązaków

Jako Ślązak nie poczuwający się do kulturowego związku z narodem polskim, trudno mam zrozumieć postawę prawicy i tak zwanych “konserwatystów” z partii rządzącej, którzy niejako uważają, że konsekwentne negowanie istnienia ogromnej rzeszy obywateli deklarujących narodowość śląską sprawi, że w jakiś cudowny sposób „nawrócą się oni” i zrozumieją, że ich tożsamość jest wyłącznie urojeniem.

Odnoszę wrażenie, że doskonałym przykładem polskiej myśli prawicowej na Śląsku jest postawa posłanki PiS Barbary Dziuk. Swoimi barwnymi i łagodnie mówiąc kontrowersyjnymi komentarzami dotyczącymi śląskiej tożsamości i języka śląskiego jest bardziej radykalna od prawicowych publicystów pozycjonujących się najbardziej na prawo. W 2018 roku posłanka Dziuk stwierdziła na sejmowej mównicy, że przyjęcie ustawy w sprawie uznania mowy śląskiej za język regionalny miałoby wywołać wojnę na Śląsku. Innym zaś razem Barbara Dziuk kpiła sobie, iż zna profesorów, którzy uważają, jakoby istnieje język bytomski i jednocześnie twierdziła, że musimy wlać więcej merytoryki w region śląski. W 2018 roku Dziuk w wywiadzie dla Frondy starała się odpowiedzieć na pytanie, czy Śląsk jest śląski czy polski? Nie byłoby w tym nic zaskakującego, gdyby nie fakt, że odpowiedzi posłanki były kalką postu użytkownika jednego z forów internetowych o tematyce historycznej.

Nie odbierając Dziuk prawa do własnych opinii, nawet tych najbardziej kontrowersyjnych, zastanawiam się, na ile jest to przemyślana strategia komunikacyjna obozu prawicy. Wszak tyrady posłanki są najczęściej wypowiadane w Radiu Piekary, w mieście gdzie dokładnie 36,5% mieszkańców zadeklarowało narodowość śląską.

Efekty konserwatywnej szarży 

Mając na uwadze nieustanne ignorowanie postulatów śląskich działaczy przez polską prawicę, nasuwa mi się pytanie – czy negowanie istnienia narodu śląskiego i przeciwstawianie tej koncepcji z tezą, że Ślązacy to Polacy, a historia Śląska jest zbieżna z historią Polski przynosi jakiekolwiek efekty? Śmiem wątpić.

Aby nie być gołosłownym, wystarczy przypomnieć o obchodach 100-lecia Powstań Śląskich, które nie wzbudziły szczególnego zainteresowania mieszkańców regionu. Powiedzieć, że daleko im było do fety corocznych obchodów rocznicy Powstania Warszawskiego, to jakby nie powiedzieć nic. W moim odczuciu, mimo nachalnej i propolskiej propagandy Ślązacy “nie kupili” narracji, jakoby powstania śląskie były wspaniałym i patriotycznym zrywem, a sam lud górnośląski tęsknił do Matki – Polski. Mówiąc dobitniej – większość Ślązaków nie wzięła udziału w wydarzeniach związanych z obchodami 100-lecia Powstań Śląskich, ponieważ promowana idea była dla nich zupełnie obca. 

Miałem wrażenie, że najbardziej zaangażowanymi w celebrację rocznicy powstań i jednocześnie uczestnikami tych wydarzeń byli politycy szczebla wojewódzkiego, chcący dobrze wypaść przed ich kolegami z krajowej polityki. Nie wydaje mi się, aby kolejne lata paździerzowego, nachalnego i propolskiego patriotyzmu mogły zmienić cokolwiek w stosunku Ślązaków do polskiej narracji. Kolejny raz zapomniano, że nie wystarczy skopiować pewnych schematów organizacyjnych, aby uczynić rocznicę ważnego wydarzenia interesującą dla ogółu. Czy konserwatyści tego chcą, czy nie – Ślązacy przeżywają patriotyzm na swój specyficzny sposób.

Warto napisać to wprost – duża część Górnoślązaków uważa, że powstaniom śląskim bliżej do bratobójczej walki lub wojny domowej, niż do narodowego zrywu. Nie ma w tym nic dziwnego – konflikt zbrojny w latach 1919–1921 dzielił rodziny nie tylko politycznie, ale także militarnie. Należy pamiętać także o skutkach społecznych i ekonomicznych powstań dla terenu Górnego Śląska. Granice ustanowione po trzecim powstaniu śląskim nie tylko przecinały rodziny ale cały organizm gospodarczy, który przecież wcześniej funkcjonował jako jedna spójna całość. Optyka powstań jest na Górnym Śląsku diametralnie inna, niż w pozostałej części Polski. Zdaniem dra Sebastiana Rosenbauma to dopiero wojewoda śląski Michał Grażyński w latach 1926-1939 sprawił, że powstania śląskie wspinano w ciąg polskich zrywów insurekcyjnych.

Jestem w stanie wyobrazić sobie zorganizowanie obchodów rocznicy powstań bez zbędnego nadęcia, przy jednoczesnym respektowaniu odmiennych interpretacji owego wydarzenia historycznego. Niech przykładem dojrzałości i odpowiedzialności za słowa będzie chociażby rezolucja opolskiego sejmiku w sprawie powstań śląskich z 2019 roku czy też podobna rezolucja sejmiku śląskiego z 2016 roku (notabene przyjęta także głosami radnych z ramienia PIS).

Czy lewica zagospodaruje głosy Górnoślązaków? 

Czy oddanie przez prawicę walkowerem pola liberałom i lewicy – jak pisał Przybyłka – oznacza, że partie liberalne mogą liczyć na głos narodowych i etnicznych Ślązaków, skoro PiS nie spełnia ich tożsamościowych oczekiwań? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Rację miał Zbigniew Rokita, który w polemice do jednego z moich artykułów stwierdził, że nie kwestie tożsamościowe, a socjalne wydają się dla Ślązaków priorytetowe. Prawdopodobnie jest to powód, dla którego w powiatach tradycyjnie śląskich Prawo i Sprawiedliwość ma stosunkowo wysokie poparcie.

Swoistym paradoksem jest fakt, że wielu Ślązaków w wyborach krajowych oddaje swój głos na partię, która de facto jest wobec nich wrogo nastawiona. 

Uważam jednocześnie, że próba oparcia śląskiej tożsamości tylko i wyłącznie na partiach liberalnych i lewicowych może być, patrząc długoterminowo, czymś bardzo niebezpiecznym. Efekt podobnego lecz odwrotnego zabiegu obserwujemy obecnie, gdy “konserwatyści” z koalicji rządzącej odbierają prawo do własnego patriotyzmu osobom mającym odmienne poglądy, czego egzemplifikację mamy możliwość codziennie oglądać w głównym wydaniu Wiadomości TVP. Naturalnym zjawiskiem jest, że osoby o podobnej tożsamości mogą mieć odmienne zapatrywania polityczne i społeczne. Nie zgadzając się z prawdziwymi konserwatystami w wielu fundamentalnych kwestiach, uważam, że ostatecznie każdemu z nas zależy na dobru jednostki, a przede wszystkim wspólnoty.

Opierając śląskość na jakiejkolwiek opcji politycznej lub światopoglądowej moglibyśmy fałszywie założyć, że Ślązacy są czymś w rodzaju społecznego i kulturowego monolitu. A przecież Ślązacy, jak każdy naród, są podzieleni w tym, w co wierzą i jakich wyborów dokonują przy urnie. Moim marzeniem byłoby stworzenie górnośląskich, regionalnych partii różniących się realizowanym programem politycznym, ale wspólnie działających na rzecz śląskiej narodowości i kultury.

Głos konserwatysty wołającego na pustyni

Dla równowagi warto przypomnieć, że wśród prawicowych polityków są i tacy, którzy widzą i rozumieją postulaty Ślązaków. Były już polityk Piotr Spyra jest jednym z niewielu przedstawicieli konserwatywnego nurtu, który rozumiał, że dalsze ignorowanie aspiracji Ślązaków nie ma sensu. Spyra jest jednym z założycieli ruchu “Polski Śląsk”, a także byłym wicewojewodą śląskim z ramienia Platformy Obywatelskiej, a następnie członkiem Porozumienia Jarosława Gowina. Podczas pełnienia funkcji wojewody dał się poznać jako jeden z najbardziej zagorzałych przeciwników koalicji PO-PSL z Ruchem Autonomii Śląska, która rządziła województwem śląskim przez niemal dwie kadencje. 

Przy diametralnej różnicy poglądów w sprawie śląskiej narodowości i historii, Piotr Spyra, podobnie jak i ja, uważał, że śląski etnolekt należy objąć pewną formą prawnej ochrony. Dziwi mnie, że jedynie były wicewojewoda śląski dostrzegał konieczność ujęcia w ramy prawne języka Górnoślązaków. Być może osobiste doświadczenia Spyry były w tym pomocne, wszak sam jest on Ślązakiem – Polakiem, posługującym się śląską mową na co dzień. Niestety historia pokazała, że jego głos był za mało słyszalny.

Paradoksy konserwatystów

Stosunek konserwatystów do kultury Górnego Śląska nurtuje mnie – liberała – najbardziej. Dlaczego konserwatyści, którzy z natury powinni bronić dziedzictwa przodków uważają, że mowę mieszkańców Górnego Śląska należy promować tylko w ludycznym i przaśnym wydaniu, a nie chronić i wspierać jej wyższe aspiracje? Zdaje sobie sprawę, że trywializuję – ale dlaczego rymowanki o górnikach recytowane przez dzieci na szkolnym apelu wzbudzają podziw, a próby unormowania i ujednolicenia śląskiej mowy, tak aby język śląski mógłby być nauczany przez przyszłe pokolenia, uznaje się za pewnego rodzaju zamach na jednolitość państwa polskiego? Czy konserwatyści nie powinni stać na stanowisku, że wraz ze śmiercią ostatniego użytkownika śląskiego języka państwo polskie starci ogromne dziedzictwo, z którego jak powtarzają, są tak bardzo dumni? Czym język kaszubski różni się od języka śląskiego, że ten pierwszy może liczyć na wsparcie państwa, a drugi już nie?

Odpowiedź na powyższe pytania pozostawiam Szanownym Czytelnikom.

Pozostając w temacie języka śląskiego chciałbym podkreślić jedną, niezwykle istotną rzecz. Uznanie śląskiego za język regionalny jest obecnie tylko i wyłącznie decyzją polityczną. Dalsze przerzucanie się językoznawczymi lub socjologicznymi opracowaniami jest pozbawione sensu, gdyż każda ze stron sporu politycznego jest w stanie znaleźć argumenty naukowe na potwierdzenie swoich poglądów.

Podczas otwarcia Campusu Polska Przyszłości Donald Tusk udzielił Ślązakom lekcji realizmu politycznego. Przypomniał on, że w 2005 roku wraz z innymi pięcioma Kaszubami w sejmie i senacie uzyskali dla kaszubskiego status języka regionalnego. Stwierdził dalej, że to sami Ślązacy muszą zbudować polityczne lobby w polskim parlamencie i przekonać resztę polityków do uznania śląskiego za język regionalny. Z nutką złośliwości przyznać muszę byłemu premierowi rację. Kaszubi mieli swojego Donalda Tuska na którego mogli liczyć, Ślązacy natomiast mają Mateusza Morawieckiego wybranego przez nich samych z katowickiej listy wyborczej.

Kajś jako przedsionek inkluzywności

Last but not least – warto odnieść się do książki “Kajś” autorstwa Zbigniewa Rokity. To otrzymanie nagrody Nike przez Rokitę za książkę traktująca o Śląsku, stało się zalążkiem do dyskusji na temat postrzegania śląskiej tożsamości, prowadzonej na łamach Klubu Jagiellońskiego. W moim felietonie pt. „Nike Zbigniewa Rokity może uczynić Śląsk bardziej inkluzywnym” napisałem, że podwójna nagroda Nike zdobyta przez Zbigniewa Rokitę może sprawić, że śląskość stanie się bardziej inkluzywna i atrakcyjna nie tylko dla autochtonów, ale także dla osób spoza Śląska oraz, że Rokita stworzył ponadnarodową opowieść obejmującą problemy nie tylko mniejszości, ale także i większości. To właśnie w uniwersalności śląskości tkwi wartość „Kajś”.

Wyzwanie stworzenia śląskości jako inkluzywności, stojące przed Ślązakami, należy przepracować we własnym – regionalnym gronie. Nie uważam bynajmniej, że książka Rokity diametralnie zmieni nastawienie do Śląska “prawicowych decydentów”. Nie mam pojęcia ile egzemplarzy Kajś rozdał europoseł Kohut politykom koalicji rządzącej. Mogę jedynie przypuszczać, że całkiem sporo. Pytaniem otwartym pozostaje – czy któryś z nich w ogóle przeczytał chociażby fragment. Tego się raczej nie dowiemy. Przestrzegałbym jednocześnie przed poglądem, że książka Rokity jest remedium na wszystkie problemy związane ze Śląskiem. To jedynie wyimek dłuższej debaty, którą mam nadzieję, właśnie rozpoczęliśmy.

Krystian Maj/KPRM | CC BY-NC-ND 2.0 | flickr.com