Język śląski jest mową używaną przez rdzennych mieszkańców Górnego Śląska. W klasyfikacji genetycznej język śląski uznawany jest za język słowiański, którego słownictwo czerpało zapożyczenia z języka polskiego, niemieckiego, czeskiego i słowackiego. Obecnie mowa śląska ma nieustalony status prawny na terenie Polski. Kilkukrotnie podejmowane były próby uznania śląszczyzny za język regionalny – niestety bezskutecznie. Warto zaznaczyć, że w spisie powszechnym z 2011 roku 529,4 tys. osób zadeklarowało, iż język śląski jest przez nich używany w codziennych kontaktach domowych.
W poniższym artykule zebrałem naukowe argumenty przemawiające za:
– koniecznością kodyfikacji języka śląskiego
– uznaniem za język regionalny
– powstawaniem śląskiego, jako nowego języka słowiańskiego
Dla ułatwienia tabelę podzieliłem na kilka części: autora | tytuł pracy | wybrany przeze mnie cytat, który w moim odczuciu najlepiej oddaje charakter pracy | link do pobrania całości.
Liczę, że poniższy zbiór uczyni dyskusję wokół języka śląskiego bardziej merytoryczną. Pamiętajcie także o innym zbiorze prac, który dostępny jest na portalu: Naukowe i dyplomowe prace o Górnym Śląsku.
Znasz inną pracę, którą warto dodać do poniższego spisu? Wyślij publikację na adres tuudi@tuudi.net.
| AUTOR | TYTUŁ | Przewodni CYTAT | LINK DO POBRANIA |
|---|---|---|---|
| prof. dr hab. Bogusław Wyderka | O standaryzacji języka śląskiego | "Standaryzacja języka śląskiego jest procesem otwartym." | POBIERZ |
| prof. dr hab. Jolanta Tambor | Status języka a wola ludu i kodyfikacja : przypadek śląski | "Zważywszy jednak na wskazane wcześniej korzyści z posiadania przez grupę języka, nie ma powodu, by mowy Ślązaków za język regionalny nie uznać." | POBIERZ |
| dr Artur Czesak | Kompetencje tłumaczy na język śląski | "Na wstępie należy zauważyć, że niełatwo jest mówić nawet o samej kompetencji językowej w obrębie śląszczyzny, ponieważ jest ona językiem in statu nascendi." | POBIERZ |
| prof. dr hab. Bogusław Wyderka | Opinia o poselskim projekcie Ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw | "Po wielu latach dyskusji i wielu przemyśleniach uważam, że w obecnych uwarunkowaniach cywilizacyjnych i społecznych nie da się powstrzymać śląskiego ruchu językowego i nie należy tego czynić. Musimy też przyjąć, że mamy do czynienia ze zjawiskiem wyłaniania się pokrewnego polszczyźnie języka zachodniosłowiańskiego." | POBIERZ |
| prof. dr hab. Marek S. Szczepański | Opinia do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw (druk nr 3835) | "W tym miejscu można przyjąć, że język śląski spełnia kryteria definicji języka regionalnego podane w Europejskiej Karcie Języków Regionalnych lub Mniejszościowych ." | POBIERZ |
| prof. dr hab. Jolanta Tambor | Opinia merytoryczna na temat poselskiego projektu ustawy o zmianie Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw | "Status języka mniejszościowego oraz status języka regionalnego jest w dzisiejszym świecie wyłącznie kwestią prawno-polityczną." | POBIERZ |
| dr hab., prof. AGH Maria Szmeja | Opinia o zmianie Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw. | "Wydaje mi się, że uznanie języka śląskiego (języków śląskich) za język regionalny ma kolosalne znaczenie dla pozytywnego nastawienia ludzi żyjących na Śląsku." | POBIERZ |
| dr hab., prof UŚ Małgorzata Myśliwiec | Ślōnskŏ godka – przaśny folklor czy język regionalny? | "Za uznaniem mowy śląskiej za język regionalny przemawia nie tylko fakt społecznego oczekiwania, ale także znaczny stopień zaawansowania prac nad kodyfikacją ślōnskiej godki i powstawania kolejnych dzieł tzw. kultury wysokiej." | POBIERZ |
| dr Artur Czesak | Góralski i śląski - mikrojęzyki literackie in statu nascendi? | "Wydaje się, że omawiane systemy językowe, ciągle poszerzając zakres swego występowania, spełniają już kryteria, by nazwać je mikrojęzykami literackimi w rozumieniu A. Duliczenki." | POBIERZ |
| dr Artur Czesak | Mowa Górnoślązaków - nowe otwarcie? | "Dialektolodzy polscy i językoznawcy poloniści nadal gotowi są wieść spory o status kaszubszczyzny i skłaniać się ku uznawaniu jej za dialekt „polski” bądź „spolonizowany”, a tymczasem polityczna decyzja Sejmu i uznanie „języka kaszubskiego” za język regionalny przyszły w pewnym sensie znienacka i zmieniły sytuację prawną. Od tego momentu na przykład raporty statystyczne zaliczają kaszubski do ogólnej kategorii języków „niepolskich”, mimo że brzmi to zaskakująco." | POBIERZ |
| dr hab. Henryk Jaroszewicz | Język śląski – po co, jaki i dla kogo? | "Ukonstytuowanie się języka śląskiego to konieczna, nie dająca się pominąć składowa część procesu budzenia się śląskiej, regionalnej tożsamości. Tak jak Język śląski potrzebuje Ślązaków, tak Ślązacy potrzebują języka śląskiego." | POBIERZ |
| dr hab. Tomasz Kamusella | Czy śląszczyzna jest językiem? | "Śląszczyzna jak najbardziej jest predestynowana do tego aby zostać uznana za język etniczny (lub chociażby regionalny) chroniony przez prawodawstwo Polski i Rady Europy." | POBIERZ |
| dr hab., prof UAM Tomasz Wicherkiewicz | Opinia w kwestii poselskiej inicjatywy ustawodawczej o nadanie śląskiemu statusu języka regionalnego | "W świetle przedstawionych powyżej faktów, nie ma przeciwwskazań, by śląski uznany został – w myśl postanowień polskiego i międzynarodowego ustawodawstwa – za drugi, obok kaszubskiego, język regionalny w Rzeczypospolitej Polskiej." | POBIERZ |
| Juan Lajo | Opinia w kwestii języka śląskiego | "Ze studiów moich wypływa wniosek, że śląski jest odrębnym językiem słowiańskim (lechickim), który zajmuje pozycję między językiem polskim i czeskim, a przy tym ma pewne cechy obce obu tym językom." | POBIERZ |
| dr hab. Henryk Jaroszewicz | Czy można mówić o istnieniu śląskiego języka literackiego? | "Konkluzją niniejszej pracy musi być stwierdzenie, że formułowane przed dekadą tezy polskich naukowców dowodzące niemożności wykształcenia się literackiej odmiany śląszczyzny straciły swoją aktualność. (…) Wszystko to pozwala postawić tezę, że w drugiej dekadzie XXI w. doszło do wykształcenia się śląskiego języka literackiego." | POBIERZ |
| dr hab. Henryk Jaroszewicz | Rozwój języka Górnoślązaków w XXI w. | "Nie ulega wątpliwości, że czynnikiem, który mógłby pozwolić na podtrzymanie takiego tempa rozwoju języka śląskiego, byłoby oficjalne podniesienie tego kodu w Polsce do rangi języka regionalnego." | POBIERZ |
| dr hab. Henryk Jaroszewicz | Współczesny rozwój etnolektu śląskiego na tle językowych procesów emancypacyjnych w Europie | "(...) Można stwierdzić, że proces emancypacji śląszczyzny to problem badawczy, którego polonistyka — i szerzej slawistyka — nie może ignorować." | POBIERZ |
| dr hab. Sławomir Łodziński | Opinia na temat projektu ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw (Druk Sejmowy nr 567) | >"Etnolekt śląski” stał się już na tyle ważnym „faktem” społecznym, że nie może być niedostrzegany i ignorowany przez państwo. Można to uczynić poprzez ostrożny proces uznawania go za język regionalny."< | POBIERZ |
| dr hab., prof. UO Anna Śliz | Opinia o projekcie ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw druk nr 2699 | "Tak więc zarówno w sensie obowiązującej w Polsce ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, jak i w oparciu o naukowe definicje mniejszości etnicznych, społeczność Śląska wpisuje się w warunki sprzyjające uznaniu jej za mniejszość etniczną." | POBIERZ |
| dr hab. prof. UŚ Zbigniew Kadłubek | Ekspertyza dotycząca sytuacji etnolektu górnośląskiego | "Nie ma właściwie, jeśli popatrzy się rzetelnie i bez emocji, problemu, nie istnieje żadna bariera, żeby zgodzić się na to, że etnolekt górnośląski sprzyja integralności polskiego państwa, że współbuduje to państwo, że także mógłby zostać uznany za część procesów nazywanych „dobra zmianą” przez obóz rządzący. " | POBIERZ |
| dr Artur Czesak | Język śląski. Językoznawstwo, humanizm, prawo | "Używający w mowie i piśmie języka śląskiego jego użytkownicy mają prawo do wyrażania swojego uczucia i poglądu, Państwo zaś powinno swoim obywatelom troszczącym się o język, czyli najbardziej kruchy element niematerialnego dziedzictwa kulturowego zawierający i wyrażający ich grupową tożsamość, udzielać pomocy w jego ochronie, w przeciwdziałaniu jego zanikowi, a także w działaniach mających na celu jego rozwój. (...) Odmawianie uznania języka, gdy jego użytkownicy używają go i uważają za odrębny język, jest anachronizmem i działaniem bezzasadnym." | POBIERZ |
| dr hab. Henryk Jaroszewicz | Leksyka współczesnego śląskiego języka literackiego | "Opierając się w głównej mierze na kryteriach socjolingwistycznych — współczesną mowę Ślązaków traktuje się w kategoriach samodzielnego języka literackiego, który wyodrębnił się w ostatnich dwóch dekadach z dialektu śląskiego języka polskiego." | POBIERZ |
Znasz inną pracę, którą warto dodać do poniższego spisu? Wyślij publikację na adres tuudi@tuudi.net.
Nikt za nas tego nie zrobi.
To prawda. Dlatego trzeba brać sprawy w swoje ręce. Po to także stworzyłem ten spis.
Trochę ubogi i tendencyjny – tylko argumenty za własną tezą – bez istniejących argumentów przeciwnych. No brawo!
Tylko kilka braków wymienię!:
http://orka.sejm.gov.pl/IEKSBAS.nsf/0/C125768C004D7EE7C1257ACA004967DA/$file/i2207-12A.5.pdf
http://orka.sejm.gov.pl/IEKSBAS.nsf/0/C125768C004D7EE7C1257ACA0049665F/$file/i2207_12A_.pdf
http://orka.sejm.gov.pl/IEKSBAS.nsf/0/C1257B16005D9D9FC1257DCB0049C751/$file/i2532-14.pdf
No a poniżej „hicior” czyli opinia napisana przez rodowitego Ślązaka:
http://orka.sejm.gov.pl/IEKSBAS.nsf/0/C125768C004D7EE7C1257ACA004967F5/$file/i2207-12A-6.pdf
Bardzo dobrze, że dodaje Pan również głosy przeciw. Pokazuje to całościowy przekrój problemu. Jednak sam tytuł artykułu przybiera pewną tezę. I sama jak najbardziej się zgodzę, że śląski jest językiem – zawsze nim był – jednak dla Slawistów (i to niektórych, bowiem wiadomo iż zawsze będą głosy przeciwne) posiada dopiero 'in statu nascendi’
Brawo! Tylko dlaczego młodzi coraz rzadziej godają po ślonsku?
Slonsko godka kwitnie na płaszczyźnie naukowej i literackiej jednak wydaje się powoli zamierać w użyciu codziennym. Nadanie jej statusu języka regionalnego mogłoby to zmienić.